Doğada bileşiminde manganez bulunan 300’den fazla mineral bulunmakla birlikte, “U.S. Bureau of Mines”a göre en az %35 mangan içeriğine sahip cevherler “manganez cevheri” olarak adlandırılmaktadır. Önemli mineralleri; pirolüsit (Mn O2), psilomelan (BaMn9O18.2H2O) Manganit (Mn2O3.H2O), Braunit (3 Mn2O3 MnSiO3), Rodokrozit (MnCO3), Hausmanit (MnMn2O4) dir.
Manganez cevheri, içerdiği manganez miktarına göre manganezli demir (%5-10 Mn), demirli manganez (%10-35 Mn) ve manganez cevheri (%35’den fazla Mn) olarak sınıflandırılırlar. Kullanım alanlarına göre; metalurjik manganez cevheri (%46-48 Mn), batarya sanayii manganez cevheri (%78-85 MnO2), kimya sanayii manganez cevheri (74-84 MnO2) ve diğer amaçlarda kullanılan manganez cevheri olarak sınıflandırılır.
Kullanım Alanları : Türkiyede manganez kullanım alanları Dünyadaki kullanım alanlarıyla paralellik gösterir. Ülkemizde tüketilen manganezin %95’e yakını parça manganez cevheri ve alaşımları şeklinde demir çelik sanayiinde kullanılır. Geriye kalan %5 kadarı ise kimya sanayiinde kullanılır.
Manganezin kullanım alanları ve oranları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Ürün /Alan (%) Oranı
Manganez Metal
Çelik (Alaşım Çelikleri Dahil) 19
Alüminyumlu Alaşımlar 68
Diğer Alaşımlar 13
Ferro Manganez
Çelik (Alaşım Çelikleri Dahil) 97
Pik Demirler 3
Manganezin belli başlı kullanım alanlarında ikamesi bulunmamaktadır. Hurdadan manganez kazanımı da önemsiz düzeydedir. Ancak, demirli ve demirsiz hurdanın ve çelik hurdasının işlemi sırasında ikincil kompanent olarak önemli miktarda manganez kazanılır.
Dünya Manganez Cevheri Üretim ve Tüketimi
Dünya manganez rezervlerinin toplamı 300 bin ton, baz rezervleri toplamı ise 5 milyon tondur (metal mangan). 2001 yılında 7260 ton, 2002 yılında 8100 ton, 2003 yılında ise 8000 ton metal mangan üretimi yapılmıştır.
Dünya manganez üretimi, rezervleri ve baz rezervleri (metal içeriği)
| Ülke | Cevher Üretimi | Rezerv | Baz Rezerv | |
| 2002 | 2003 | |||
| Avustralya | 983 | 990 | 32000 | 82000 |
| Brezilya | 1300 | 950 | 18000 | 51000 |
| Çin | 900 | 900 | 40000 | 100000 |
| Gabon | 810 | 1000 | 20000 | 160000 |
| Hindistan | 630 | 630 | 34000 | 50000 |
| Meksika | 88 | 85 | 4000 | 9000 |
| Güney Afrika | 1504 | 1630 | 370000 | 4000000 |
| Ukrayna | 940 | 830 | 140000 | 520000 |
| Diğer Ülkeler | 955 | 985 | Az | Az |
| TOPLAM | 8,100 | 8,000 | 300,000 | 5,000,000 |
Kaynak : USGS Mineral Commodity Summaries (2004)
Üretilen manganez cevherinin büyük bir bölümü Avrupa Birliği, Japonya ve ABD tarafından tüketilmektedir. Dünyada üretilen ferromanganezin önemli bir bölümü de bu ülkeler tarafından tüketilmektedir.
Türkiye Manganez Cevheri Üretim ve Tüketimi
Türkiye’deki manganez yatakları oluşumları, yaşları, kökenleri ve yapısal özelliklerine göre dört ana gruba ayrılırlar.
Birinci grup genellikle radyolaryalı çörtler içindeki hidrotermal ve hidrojenetik türdeki manganez yataklarıdır. Bunlar, yüksek Mn-Si ve düşük Al-Fe içeriklidirler. Paleotetis, Karakaya, İzmir-Ankara-Erzincan-Kars ve Güneydoğu Anadolu Sütur Kuşağı’nın epiofiyolitleri içinde yaygındırlar.
İkinci grup, Batı Troslar’da Alt Kretase yaşlı karbonatlar içindeki siyah şeyllerle ilişkili yataklardır. Diyajenetik oluşumlu bu yatakların Fe içeriği radyolaryalı çörtlerle ilişkili yataklardan yüksek, Si içeriği ise düşüktür.
Üçüncü grup, Karadeniz ve kıta yanının volkanotortulları içindeki hidrotermal oluşumlu yataklardır.
Dördüncü grup, Trakya havzasındaki Oligosen çökelleri içindeki yataklardır. Düşük Mn-Si içerikli ancak büyük rezervlidirler.
Türkiye’deki manganez yatakları genelde düşük tenörlü ve küçük rezervli yataklardır. Bilinen manganez rezervleri toplamı 4,5 milyon ton düzeyindedir. Bu rezervin büyük bir bölümü, 4 milyon ton ile Denizli-Tavas-Ulukent yatağındadır.
Türkiye manganez cevheri rezervleri
| Yatak Adı | İli ve İlçesi | RezervGörünür+Muhtemel
(Bin ton) |
Tenör (%) | Metal İçeriği | Açıklama |
| Dokuz tekne | Adana-Selimiye | 76.5 | 20.0 | 15.30 | 25Fe+18.14. SiO2 |
| Kontromtaşı | Artvin-Ardanuç | 10.0 | 38.5 | 3.85 | 6.30 Fe+1.38 SiO2 |
| Paşalık | Artvin-Ardanuç | 8.0 | 21.0 | 1.68 | 13.0 Fe+19.0 SiO2 |
| Balçı | Artvin-Borçka | 20.0 | 42.17 | 8.43 | 5.6 Fe+10 SiO2 |
| Seçkiyat | Artvin-Borçka | 28.8 | 34.09 | 9.82 | 1.67 Fe+21.51 SiO2 |
| Korucular | Artvin-Borçka | 187.5 | 42.8 | 8.02 | |
| Korucular | Artvin-Borçka | 202.5 | 22.9 | 4.64 | |
| Çavdarlı | Artvin-Şavşat | 30.0 | 31.78 | 9.53 | 8.99 Fe+10.28 SiO2 |
| Ulukent | Denizli-Tavas | 4000.0 | 33.86 | 1354.4 | 5.53 Fe+18.27 SiO2 |
| Çağırgangözü | Denizli-Tavas | 5.0 | 57.85 | 2.89 | |
| Erdoğmuş | Denizli-Tavas | 9.2 | 40-45 | 3.86 | |
| Dilli | Erzincan-Kemaliye | 24.0 | 43.93 | 10.54 | 0.73 Fe+2.58 SiO2 |
| Dostallı | Gaziantep-Burç | 2.5 | 45.3 | 1.13 | 22.30 SiO2 |
| Karlıca | Gaziantep-Burç | 8.4 | 34.73 | 2.91 | |
| Zülfikar | Gaziantep-Burç | 30.0 | 32.62 | 9.78 | 36.29 SiO2 |
| Y.Kalecik | Gaziantep-Musabeyli | 9.0 | 30-48 | 3.6 | 15.40 SiO2 |
| K.Mustafapaşa | Gaziantep-Musabeyli | 145.0 | 53.65 | 7.78 | 21.50 SiO2 |
| Suçıkan | Muğla-Fethiye | 5.0 | 32.9 | 1.65 | |
| Mendos | Muğla-Fethiye | 23.0 | 49.35 | 11.35 | |
| Çancıkorun | Rize-Fındıklı | 5.0 | 46.90 | 2.35 | 4.70 SiO2 |
| Çayırdüzü | Rize-Çamlıhemşin | 4.5 | 40.0 | 1.8 | |
| Çubuklu | Trabzon-Araklı | 18.0 | 45.0 | 8.1 | |
| Kızırnas | Trabzon-Araklı | 3.6 | 49.23 | 1.77 | |
| Çağlayan | Trabzon-Maçka | 1.5 | 45.3 | 0.68 | 4 Fe |
| Küçükyaz | Trabzon-Maçka | 37.5 | 51.0 | 1.92 | 3 Fe |
| Ocaklı | Trabzon-Maçka | 28.0 | 35.0 | 9.80 | 3 Fe |
| Kızlamba | Zonguldak-Ereğli | 19.0 | 35.0 | 6.65 | |
| Düzpelit | Zonguldak-Ereğli | 5.0 | 25.0 | 1.25 | |
| TOPLAM | 4.561.75 | 15.76 |
Kaynak: VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Manganez Ö.İ.K Raporu
Türkiye’nin manganez cevheri ve ürünlerine talebi büyük oranda Kardemir, İsdemir ve Erdemir’in taleplerine bağlıdır. Türkiye’de manganez üretimi yıllık ortalama 20 bin ton ile Denizli-Tavas-Ulukent yatağından yapılmaktadır. 2003 yılında 18.000 ton manganez cevheri üretilmiş olup, 2002 yılına göre %10’luk birdüşüş gözlenmiştir.
Yıllık Manganez Cevheri Üretimi
| Yıllar | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 |
| Üretim (Ton) | 29.029 | 23.000 | 20.000 | 20.000 | 18.000 |
Üretilen cevherin önemli bir bölümü Erdemir tarafından tüketilmektedir. Kardemir’in manganez cevheri ihtiyacı ise %4-4,5 Mn içeren Hekimhan-Deveci manganezli-demir yatağından yapılan üretimle karşılanmaktadır. Kardemir ve İsdemir’in ferromangan ve ferrosilikomangan talepleri ithalat yoluyla karşılanmakta ve önemli bir gider kalemi olarak ortaya çıkmaktadır.
Ferromangan ithalatı yıllık ortalama 10 milyon U.S. $’ın üzerinde gider oluşturmaktadır. Manganez ithal ürünlerine yapılan ödemeler ve uç ürünlere demir-çelik endüstrisinde artan talep gözönüne alındığında, Ulukent (Denizli-Tavas) manganez yatağının tam kapasiteyle çalıştırılarak demir-çelik fabrikalarımız beslenmelidir.Üretimin yurtiçi talebi karşılayamadığı durumlarda ise Deveci sideritleri gibi manganlı demir yataklarının ek üretim kaynakları olarak işletilmesi uygun olacaktır. Kardemir, tesislerinde ihtiyaç duyduğu manganezi karşılamak üzere Deveci Yatağından yılda 200.000 ton civarında manganezli demir cevheri üretmektedir.
Sonuç ve Değerlendirmeler
- Ferromangan ithalatı yıllık ortalama 10 milyon U.S. $’ın üzerinde gider oluşturmaktadır.
- Manganez ithal ürünlerine yapılan ödemeler ve uç ürünlere demir-çelik endüstrisinde artan talep gözönüne alındığında, Ulukent (Denizli-Tavas) manganez yatağının tam kapasiteyle çalıştırılarak demir-çelik fabrikalarımız beslenmelidir. Üretimin yurtiçi talebi karşılayamadığı durumlarda ise Deveci sideritleri gibi manganlı demir yataklarının ek üretim kaynakları olarak işletilmesi uygun olacaktır.
- Türkiye’de manganez cevheri üretimi Denizli-Tavas-Ulukent’de yapılmaktadır. 1991-1998 yılları arasında yapılan üretim miktarları ortalaması 24.000 ton civarındadır. Bu rakam 1988 yılında 42.000 tona kadar yükselmiştir. Üretim miktarları 2001-2002 yıllarında 20.000 ton, 2003 yılında da 18.000 tona düşmüştür.
- Üretilen cevher ağırlıklı olarak Erdemir tarafından tüketilmektedir. İsdemir ve Kardemir ferromangan ve ferrosilikomangan ihtiyaçlarını ithal etmek suretiyle karşılamaktadır.
- Türkiye’de manganez yatakları ile ilgili yapılan arama çalışmalarında iki bölge potansiyel açıdan dikkat çekmektedir. Bunlardan birincisi, Denizli-Tavas-Ulukent yatağının da bulunduğu Güneybatı Anadolu bölgesidir. Bölgede yapılan çalışmalarda Muğla-Fethiye-Mendos dağı ve civarında manganez cevherli seviyeler saptanmıştır. İkinci cevherleşme, Trakya havzasındaki Oligosen çökelleri içerisinde yer alan sedimanter manganez oluşuklarıdır. Karadenizi çevreleyen Chiatura, Nikopal, Varna, Laba yataklarıyla önemli kökensel benzerlikler gösteren bu oluşuklar düşük tenör ve büyük rezervlere sahiptirler. Bu iki bölgede geçmişte yapılan çalışmaların değerlendirilerek potansiyel bilgilerinin güncelleştirileceği ve olası hedef sahaların belirleneceği arama projelerinin hazırlanması uygun olacaktır.