Basma deneyi işlem olarak çekme deneyinin tamamen tersidir. Basma deneyi de çekme deneyi cihazlarında yapılır. Basma kuvvetlerinin etkin olduğu yerlerde kullanılan malzemeler genellikle gevrek malzemelerdir ve özellikleri basma deneyi ile belirlenir. Gri dökme demir, yatak alaşımları gibi metalik malzemeler ile tuğla, beton gibi metal dışı malzemelerin basma mukavemetleri, çekme mukavemetlerinden çok daha yüksek olduğu için bu gibi malzemeler basma kuvvetlerinin etkin olduğu yerlerde kullanılır ve mekanik özellikleri basma deneyi ile belirlenir.
Malzemelerin yüzeyinden içeriye doğru etkiyen dış kuvvetlere basma kuvvetleri denir ve basınç gerilmeleri oluşturur. Çekme deneyinin tersi olarak kabul edilir. Gevrek malzemelerin mukavemet değerleri genel olarak basma deneyi ile tespit edilir. Özellikle
tuğla, beton ve benzeri malzemelerin dayanımlarının tespitinde kullanılır. Basma deneyinde silindirik veya küp şeklindeki numuneler iki paralel tabla arasına yerleştirilir ve uygulanan kuvvetle oluşan şekil değiştirmeler ekstansometre yardımı ile ölçülür.
Basma çenelerinin düz, temiz ve deney numunesine oranla sert olması gereklidir.Basma deneyinde kesit alanı sürekli arttığından çekme deneyinde oluşan boyun verme olayı meydana gelmez. Sünek malzemelerin deneyinde fıçılaşma olarak adlandırılan şişme oluşur
Basma çenelerinin düz, temiz ve deney numunesine oranla sert olması gereklidir.Basma deneyinde kesit alanı sürekli arttığından çekme deneyinde oluşan boyun verme olayı meydana gelmez. Sünek malzemelerin deneyinde fıçılaşma olarak adlandırılan şişme oluşur
Basma diyagramı genel olarak çekme diyagramına benzer. Basma diyagramının elastik deformasyon bölgesini gösteren kısmı ile çekme diyagramının elastik deformasyonu gösteren kısmı çok benzemektedir. Basma diyagramında da akma sınırından hemen sonra
plastik deformasyon oluşmaktadır ancak çekme diyagramında maksimum noktadan sonra gerilme değerinde bir azalma meydana gelirken, basma diyagramında gerilmede artış meydana gelir. Bu durum, kesit alanının devamlı artmasından kaynaklanmaktadır.
Basma Gerilmesi Hesabı
Deneyde uygulanan en yüksek basma kuvvetinin (Fmax) başlangıç kesit alanına
bölünmesiyle basma gerilmesi bulunur.
σb = Fmax / Ao
σb = Basma gerilmesi
Fmax = En büyük basma kuvveti
Ao = Başlangıç kesit alanı
Ya da kesitin başlangıçtaki çapı (do) cinsinden yerine konularak aşağıdaki bağıntı ile
elde edilir.
σb = 4.Fmax / (π . do²) (N/mm²)
σb = Basma gerilmesi
Fmax = En büyük basma kuvveti
do = Malzeme çapı
Basma deneyinde homojen bir gerilim dağılımı sağlamak amacıyla yuvarlak kesitli numuneler tercih edilir. Fakat kare veya dikdörtgen kesitli numuneler de kullanılmaktadır. Basma deneyi numunelerinde, numune yüksekliği (h0) ile çapı (d0) arasındaki h0/d0 oranı oldukça önemlidir. Numunenin h0/d0 oranının çok büyük olması, deney sırasında numunenin bükülmesine ve homojen olmayan gerilim dağılımına sebep olur. Bu oran küçüldükçe numune ile basma plakaları arasında meydana gelen sürtünme deney sonuçlarını çok fazla etkilemektedir. Bu sebeple numunenin h0/d0 oranının 1.5 ≤ h0/d0 ≤ 10 aralığında olması önerilir. Metalik malzemelerin basma numunelerinde ise genellikle h0/d0=2 oranı kullanılır.
Yapılışı :
Bu deneyde standart olarak hazırlanmış deney numuneleri sabit sıcaklıkta ve belirli bir hızda bir yandan sürekli olarak basma yüküne maruz bırakılırken, diğer yandan yığılma miktarları da ölçülmektedir. Bu işlem sonucunda ilk olarak yük – yığılma eğrileri elde
edilir. Elde edilen yük – yığılma eğrilerinden malzemenin basma akma mukavemeti, basma mukavemeti, elastisite modülü, % uzama ve % kesit daralması gibi mekanik özellikleri tespit edilir.
Kullanılan Cihazlar ve Malzemeler:
Deneyde üniversal çekme – basma cihazı ve standart deney numunesi kullanılır.
